در دنیای امروزی که اطلاعات یکی از مهم‌ترین دارایی‌های سازمان‌ها به شمار می‌رود، داشتن یک اتاق سرور ایمن، پایدار و استاندارد از ضروریات زیرساختی هر شرکتی محسوب می‌شود. اتاق سرور، قلب تپنده‌ی فناوری اطلاعات سازمان است و هرگونه نقص در طراحی یا نگهداری آن می‌تواند موجب خسارات سنگین مالی و اطلاعاتی شود.

در این مقاله قصد داریم مهم‌ترین نکات و مراحل لازم برای طراحی، ساخت و تجهیز یک اتاق سرور استاندارد را بررسی کنیم.

۱. انتخاب مکان مناسب

اولین و مهم‌ترین گام، انتخاب محل فیزیکی مناسب برای احداث اتاق سرور است. اتاق سرور نباید در نقاط پرتردد، مجاور آشپزخانه یا سرویس‌های بهداشتی، یا در طبقه همکف (به دلیل احتمال سیل) ساخته شود. بهترین مکان معمولاً طبقه میانی ساختمان با دسترسی محدود و امنیت بالا است.

ویژگی‌های مکان مناسب:

• به‌ دور از منابع آب و رطوبت

• دارای سازه مقاوم (ترجیحاً بتنی)

• امکان نصب تجهیزات تهویه و خنک‌کننده

• قابلیت کابل‌کشی ساخت‌یافته

۲. زیرساخت برق‌رسانی مطمئن

اتاق سرور به منبع برق پایدار و بدون نوسان نیاز دارد. این امر از طریق تجهیزات زیر تأمین می‌شود:

• UPS (منبع تغذیه بدون وقفه): برای جلوگیری از خاموش شدن ناگهانی سرورها هنگام قطع برق.

• ژنراتور پشتیبان: برای تأمین برق در قطعی‌های طولانی.

• تابلو برق اختصاصی: برای مدیریت بهتر خطوط برق و توزیع آن بین رک‌ها و تجهیزات.

همچنین سیم‌کشی برق باید به‌صورت ایزوله، مقاوم در برابر حرارت، و با قابلیت زمین کردن (earthing) مناسب انجام شود.

۳. کنترل دما و رطوبت

سرورها گرمای زیادی تولید می‌کنند و بدون سیستم تهویه و خنک‌کننده مناسب، عملکردشان مختل خواهد شد. سیستم تهویه اتاق سرور باید بتواند دما را بین ۱۸ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد و رطوبت نسبی را بین ۴۰ تا ۶۰ درصد حفظ کند.

توصیه‌ها:

• استفاده از سیستم‌های خنک‌کننده اختصاصی (Precision Cooling)

• استفاده از کف کاذب برای جریان بهتر هوا

• مانیتورینگ دما و رطوبت به‌صورت لحظه‌ای با سنسورها

۴. امنیت فیزیکی

اتاق سرور باید از نظر دسترسی فیزیکی کاملاً کنترل‌شده باشد. این امنیت از طریق موارد زیر تأمین می‌شود:

• قفل‌های هوشمند و سیستم کنترل دسترسی (Access Control)

• دوربین‌های مداربسته (CCTV)

• سنسور تشخیص حرکت

• هشداردهنده ورود غیرمجاز

همچنین دیوارهای اتاق باید ضدحریق و مقاوم در برابر نفوذ باشند.

۵. استاندارد کابل‌کشی ساخت‌یافته

کابل‌کشی در اتاق سرور باید منطبق با استانداردهای جهانی مانند TIA-568 انجام شود. برای نظم بیشتر و قابلیت نگهداری آسان‌تر، از تجهیزات زیر استفاده می‌شود:

• کف کاذب و سقف کاذب برای عبور کابل‌ها

• ترانکینگ و داکت‌کشی منظم

• لیبل‌گذاری دقیق کابل‌ها و پچ پنل‌ها

تفکیک کابل‌های برق و شبکه نیز الزامی است تا از نویز و تداخل جلوگیری شود.

۶. رک‌ها و تجهیزات نصب‌شده

رک‌ها (Rack) باید بر اساس اندازه تجهیزات و میزان رشد آینده انتخاب شوند. معمولاً رک‌های ۴۲ یونیت با عمق ۱۰۰ سانتی‌متر مناسب شرکت‌های متوسط هستند. در هر رک باید تجهیزات به ترتیب زیر قرار گیرند:

• UPS و باتری‌ها (در پایین رک)

• سرورها و سوئیچ‌ها (وسط رک)

• تجهیزات شبکه مانند فایروال و پچ پنل (بالای رک)

همچنین رعایت تهویه مناسب در درون رک و استفاده از بلنک پنل‌ها برای هدایت بهتر جریان هوا توصیه می‌شود.

۷. سیستم اعلام و اطفای حریق

آتش‌سوزی یکی از خطرناک‌ترین تهدیدات برای اتاق سرور است. استفاده از سیستم اعلام حریق با سنسور دود و حرارت و سیستم اطفای حریق بدون آب (مانند FM200 یا Novec 1230) الزامی است.

نکته مهم: استفاده از خاموش‌کننده‌های دستی پودری در اتاق سرور توصیه نمی‌شود، زیرا به تجهیزات آسیب می‌زند.

۸. مانیتورینگ و پایش ۲۴ ساعته

یکی از بخش‌های مهم در نگهداری اتاق سرور، پایش مستمر آن است. مانیتورینگ شامل موارد زیر می‌شود:

• وضعیت تجهیزات (CPU, RAM, Storage)

• دمای محیط و رک‌ها

• وضعیت برق و UPS

• ترافیک شبکه

برای این منظور می‌توان از نرم‌افزارهایی مانند PRTG، Zabbix یا SolarWinds استفاده کرد.

۹. مستندسازی و نگهداری

تمام کابل‌کشی‌ها، شماره رک‌ها، لیبل تجهیزات، نمودار شبکه، و سایر مشخصات باید به‌صورت دقیق مستندسازی شوند تا در مواقع خطا یا توسعه آتی دچار مشکل نشوید.

همچنین توصیه می‌شود برنامه نگهداری دوره‌ای داشته باشید شامل:

• بررسی سلامت UPS و باتری‌ها

• تمیزکاری دوره‌ای رک‌ها و تجهیزات

• تست سیستم اطفای حریق

• بررسی به‌روزرسانی‌های نرم‌افزارها

نتیجه‌گیری

ساخت یک اتاق سرور استاندارد نیاز به برنامه‌ریزی دقیق، رعایت استانداردهای جهانی و بهره‌گیری از تجربه‌های عملی دارد. اگرچه ممکن است در ابتدا هزینه‌بر به نظر برسد، اما در بلندمدت موجب کاهش خرابی‌ها، افزایش امنیت اطلاعات، و پایداری زیرساخت IT سازمان خواهد شد.

✅ چک‌لیست اجرایی طراحی و راه‌اندازی اتاق سرور استاندارد

🔹 ۱. انتخاب مکان مناسب

• دور بودن از منابع آب، سرویس بهداشتی و آشپزخانه

• عدم قرارگیری در طبقه همکف یا زیرزمین (ریسک سیل و نفوذ آب)

• دسترسی محدود به مکان

• دیوارهای مقاوم و قابل ایزوله کردن

• فضای کافی برای رشد آتی تجهیزات

🔹 ۲. طراحی زیرساخت برق

• نصب تابلو برق اختصاصی با حفاظت مناسب

• سیم‌کشی با کابل‌های استاندارد و ایزوله

• نصب سیستم UPS با ظرفیت مناسب

• تهیه ژنراتور پشتیبان

• اجرای سیستم ارتینگ و هم‌بندی زمین (Earthing & Bonding)

• نصب دتکتور نوسان برق و محافظ ولتاژ

🔹 ۳. سیستم خنک‌کننده و تهویه

• بررسی ظرفیت گرمایی تجهیزات (BTU/hour)

• انتخاب سیستم کولینگ مناسب (CRAC یا Precision Cooling)

• نصب سنسور دما و رطوبت با مانیتورینگ ۲۴ ساعته

• اجرای مسیرهای هوای سرد و گرم (Cold aisle / Hot aisle)

• پیش‌بینی تهویه اضطراری در زمان خاموشی

🔹 ۴. امنیت فیزیکی و دسترسی

• نصب درب ضدسرقت و کنترل دسترسی با کارت یا اثر انگشت

• نصب دوربین‌های مدار بسته (CCTV) با ضبط دائم

• نصب سنسور حرکت و سیستم هشدار نفوذ

• مدیریت سطح دسترسی کاربران به اتاق سرور

• ثبت ورود و خروج افراد به‌صورت روزانه

🔹 ۵. کابل‌کشی و ارتباطات

• اجرای کابل‌کشی ساخت‌یافته (Structured Cabling) بر اساس استاندارد TIA/EIA

• تفکیک مسیر کابل‌های برق و شبکه

• نصب پچ پنل و لیبل‌گذاری تمامی کابل‌ها

• استفاده از داکت و ترانکینگ‌های منظم

• مستندسازی نقشه کابل‌کشی

🔹 ۶. تجهیزات رک و جانمایی

• انتخاب رک با اندازه مناسب (عمق 100cm و ارتفاع 42U معمولاً توصیه می‌شود)

• استفاده از چرخ و پایه رک برای جابجایی ساده‌تر

• جانمایی بهینه تجهیزات در رک: UPS در پایین، سرورها وسط، شبکه بالا

• استفاده از بلنک پنل‌ها برای هدایت جریان هوا

• نصب فن رک برای تهویه بهتر داخل رک

🔹 ۷. سیستم اعلام و اطفای حریق

• نصب دتکتور دود و دما در سقف و کف

• نصب سیستم اطفای اتوماتیک بدون آب (مانند FM200 یا Novec 1230)

• تهیه کپسول CO2 برای شرایط اضطراری

• آموزش پرسنل در زمینه استفاده از تجهیزات ایمنی

• تست دوره‌ای عملکرد سیستم اعلام حریق

🔹 ۸. مانیتورینگ و پایش

• نصب نرم‌افزار مانیتورینگ شبکه و سرورها (مثل Zabbix یا PRTG)

• مانیتورینگ ولتاژ و وضعیت UPS

• مانیتورینگ دمای محیط و رک‌ها

• هشداردهی اتوماتیک در صورت بروز اختلال

• ثبت گزارش روزانه از وضعیت سرورها

🔹 ۹. مستندسازی و نگهداری دوره‌ای

• تهیه لیست تجهیزات و شماره سریال‌ها

• رسم دیاگرام شبکه و کابل‌کشی

• برنامه نگهداری دوره‌ای (Monthly / Quarterly)

• بررسی سلامت UPS و باتری‌ها هر ۶ ماه

• بروزرسانی Firmware تجهیزات به‌صورت منظم

🔹 ۱۰. ملاحظات آینده‌نگر

• پیش‌بینی فضای فیزیکی برای افزودن رک‌های جدید

• طراحی ظرفیت برق و تهویه بر اساس رشد ۳ تا ۵ سال آینده

• امکان مانیتورینگ از راه دور

• آمادگی برای پذیرش تجهیزات جدید مانند SAN Storage یا فایروال‌های لایه بالا